Obraz mikroskopowy

- zanik kosmków jelita cienkiego (villous atrophy in small intestine) - od niewielkiego do całkowitego, rozlany lub ogniskowy, enterocyty z zanikiem rąbka szczoteczkowego, ich jądra komórkowe ze stratyfikacją, możliwe krople tłuszczu na powierzchni nabłonka

- wzrost liczby limfocytów śródnabłonkowych w jelicie cienkim (increased intraepithelial lymphocytes in small intestine) - limfocyty T ( z receptorami gamma delta) rozmieszczone dość równomiernie na od dna do szczytu krypt ze zwiększeniem liczby na powierzchni, liczba odcięcia to powyżej 30 limfocytów dla dwunastnicy lub 40 dla jelita czczego

- przewlekłe zapalenie w blaszce właściwej (chronic inflammation in lamina propia) - limfocyty, plazmocyty, makrofagi, granulocyty kwasochłonne, możliwe nacieki z granulocytów obojętnochłonnych w kryptach

- rozrost krypt (crypt hyperplasia) wydłużenie- zwiększenie stosunku kosmków do krypt powyżej 3-5: 1, liczne figury podziału

- możliwa metaplazja dołeczkowa (foveolar metaplasia)

- w chorobie przewlekłej opornej na leczenie lub zaniedbanej: zanik/ ścieńczenie śluzówki, pogrubienie podśluzówkowej warstwy kolagenowej, spadek ekspresji CD8 na limfocytach T, możliwe owrzodzenie, rozwinięcie chłoniaka T komórkowego lub raka gruczołowego jelita cienkiego

Skala Marsh- Oberhuber:

Typ 0- normalna błona śluzowa- poniżej 40 (jelito czcze) /30 (dwunastnica) limfocytów środnabłonkowych na 100 enterocytów, kosmki i krypty zwykłej budowy

Typ 1- powyżej 40/30 limfocytów na 100 enterocytów środnabłonkowych, kosmki i krypty mają zwykłą budowę

Typ 2- powyżej 40/30 limfocytów na 100 enterocytów środnabłonkowych, rozrost krypt, kosmki mają zwykłą budowę

Typ 3- powyżej 40/30 limfocytów na 100 enterocytów środnabłonkowych, rozrost krypt, zanik kosmków ( typ a- niewielki, typ b znaczny, typ c całkowity)

Skala Corazzi- Roberts- Ensari

Stopień A/ typ 1- zwiększenie liczby limfocytów śródnabłonkowych, ale kosmki mają zwykłą budowę

Stopień B1/ typ 2- kosmki obecne, ale skrócone

Stopień B2/ typ 3- całkowity zanik kosmków

Immunohistochemia

Dodatnia

limfocyty T- CD3, CD2, CD8 (70-90%)

Ujemna

Różnicowanie

- enteropatia autoimmunologiczna ( autoimmune enteropathy) - dominacja limfocytów CD4+, dominacja receptorów alfa beta limfocytów T, niszczenie krypt

- niedobory odporności (common immunodeficiency syndromes) - zmniejszenie liczby plazmocytów, zachowane zwykłe dojrzewanie enterocytów ( z komórkami kubkowymi i rąbkiem szczoteczkowym), brak rozrostu krypt, w kryptach możliwa nasilona apoptoza, skrócenie kosmków różnego stopnia, zmniejszenie ilości przeciwciał

- choroba Crohna (Crohn disease) - zwykle zajęte jest jelito grube, zmiany są ogniskowe, zapalenie obejmuje całą grubość jelita, możliwe ziarniniaki, możliwe przeciwciała anty drożdżakowe (anti Saccharomyces antibody)

- enteropatie żywieniowe (food enteropathies) – możliwe znaczne nacieki granulocytów kwasochłonnych, zwykle poniżej 40 limfocytów śródnabłonkowych

- opryszczkowate zapalenie skóry (dermatitis herpetiformis) - różnicowanie kliniczne- obecność zmian skórnych

- sprue tropikalna (tropical sprue) - różnicowanie serologiczne, brak charakterystycznych przeciwciał dla celiakii (antygliadynowe IgG i IgA czułość 70%, specyficzność 97%; antyendomysialne IgA czułość 85- 98%, specyficzność 97-100%; antyglutaminazie tkankowej IgA czułość 95-98%, specyficzność 94-95%)

- zakażenia jelita cienkiego- dominacja granulocytów obojętnochłonnych w nacieku zapalnym, liczba limfocytów niezwiększona

- zakażenie H. pylori- kosmki mają zachowaną zwykłą budowę pomimo nacieku limfocytarnego